Multipl Skleroz (MS) Nedir? MS Nasıl Anlaşılır? MS Tedavisi: Detaylı MS Videosu

MS Hakkında Genel Bilgiler

Multipl Skleroz (MS), beyin ve omurilik gibi merkezi sinir sistemini etkileyen kronik bir hastalıktır. Vücudun kendi savunma sistemi (bağışıklık sistemi), sinir liflerinin etrafını saran ve koruyan miyelin adı verilen kılıfa saldırır ve bu kılıfa zarar verir.  

Bu hasar nedeniyle, sinirlerin vücut içinde bilgi taşıması zorlaşır. Beyin ile vücut arasındaki iletişim kesintiye uğradığında, kişi duyu, hareket, görme ve denge gibi birçok farklı sorun yaşayabilir. MS’in kesin bir tedavisi olmasa da, günümüzde mevcut olan ilaçlar ve destek tedavileri sayesinde hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir, ataklar azaltılabilir ve hastaların yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir. Bu makale, MS’in ne olduğunu, belirtilerini, tanı yöntemlerini, tedavi seçeneklerini ve istatistiksel bilgilerini basit bir dille açıklamaktadır.  

1. MS Nedir ve Belirtileri Nelerdir?

1.1. MS Nasıl Bir Hastalıktır?

MS, bağışıklık sistemi hücrelerinin kendi sinir dokularına saldırmasıyla ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu saldırının ana hedefi, sinirleri bir elektrik kablosu gibi yalıtan miyelin kılıfıdır. Miyelin, sinir sinyallerinin hızlı ve doğru bir şekilde iletilmesini sağlar. MS, bu kılıfın hasar görmesine yol açar.  

Hasar gören miyelin, sinir iletimini yavaşlatır veya tamamen durdurur. Bu durum, beyin ve vücut arasındaki iletişimin bozulmasına neden olur. Zamanla, sinir liflerinin kendisinde de kalıcı hasar oluşabilir. MRG taramalarında, bu hasarlı bölgeler parlak lekeler veya plaklar olarak görülür.  

1.2. Belirtiler: Herkes İçin Farklı Bir Hikaye

MS’in belirtileri kişiden kişiye çok farklılık gösterir. Benzer belirtilerle seyreden iki MS hastası bulmak neredeyse imkânsızdır. Çünkü hastalık, merkezi sinir sisteminin herhangi bir yerini etkileyebilir ve belirtiler, hasarın yerine ve boyutuna bağlıdır. Ancak, yürüme güçlüğü ve aşırı yorgunluk en sık görülen iki belirtidir.  

En yaygın belirtiler şunlardır:

• Duyusal Belirtiler: El ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma ve hissizlik en sık görülen başlangıç belirtilerindendir. Ayrıca kas sertliği, kramplar, kas zayıflığı, denge ve koordinasyon sorunları da görülebilir.  
• Görme Sorunları: MS’in ilk belirtisi olabilen bu sorunlar arasında bulanık veya çift görme, az görme ve göz hareketleriyle birlikte ağrılı görme kaybı bulunur. Bu belirtiler bazen kendiliğinden düzelebilir.  
• Diğer Belirtiler: Fiziksel ve zihinsel yorgunluk (%80’e varan oranlarda) , hafıza ve düşünme sorunları , idrar tutamama gibi mesane ve bağırsak problemleri , konuşma ve yutma güçlüğü de MS’te sıkça görülür. Boynu öne doğru eğince vücutta hissedilen elektrik çarpması hissi (Lhermitte belirtisi) de tipik bir bulgudur.  

Hastalığın belirtileri ilk başlarda çok hafif olabilir ve kolayca gözden kaçabilir. Belirtilerin kendiliğinden geçmesi, kişilerin bir doktora başvurmasını geciktirebilir. Ancak erken tanı, hastalığın ilerlemesini yavaşlatacak tedavilere başlamak için çok önemlidir. Bu nedenle, geçici de olsa açıklanamayan nörolojik şikayetlerde bir nöroloji uzmanına danışmak önemlidir.  

1.3. MS Hastalığının Farklı Türleri

MS, dört ana seyir tipine ayrılır:

• Ataklarla Seyreden MS (Relapsing-Remitting MS – RRMS): En sık görülen (%85) MS tipidir. Belirtilerin aniden kötüleştiği atak dönemleri ve ardından belirtilerin kısmen veya tamamen düzeldiği iyileşme (remisyon) dönemleri ile ilerler.  
• Sekonder Progresif MS (Secondary-Progressive MS – SPMS): RRMS hastalarının bir kısmı (%20-40), 10 ila 40 yıl sonra belirtilerin sürekli ve giderek kötüleştiği bir aşamaya geçebilir. Bu aşamada ataklar devam edebilir veya tamamen durabilir.  
• Primer Progresif MS (Primary-Progressive MS – PPMS): Hastaların yaklaşık %10-15’inde görülen bu türde, hastalık en baştan itibaren yavaş ve sürekli bir şekilde ilerler. Net bir atak veya iyileşme dönemi yoktur. Bu tip genellikle daha ileri yaşlarda (ortalama 35-40 yaş) teşhis edilir.  
• Klinik Olarak İzole Sendrom (Clinically Isolated Syndrome – CIS): Tek bir nörolojik atağın yaşandığı durumdur ve MS’e dönüşme riski taşır.  

2. MS Tanısı Nasıl Konulur?

MS tanısı, tek bir testle konulamaz. Bir nöroloji uzmanı, hastanın şikayetlerini, muayene bulgularını ve çeşitli test sonuçlarını bir araya getirerek tanı koyar. Tanı için uluslararası geçerliliği olan  

McDonald Kriterleri kullanılır.  

2.1. Tanı için McDonald Kriterleri

Bu kriterler, hastalığın iki temel koşulunu kanıtlamayı amaçlar: mekan içinde yayılım (hasarın birden fazla bölgede olması) ve zaman içinde yayılım (hastalığın birden fazla zamanda aktif olması).  

• Mekan İçinde Yayılım: Beyin ve omurilikte, MS’e özgü en az iki farklı hasarlı bölgenin (lezyon) bulunmasıdır.  
• Zaman İçinde Yayılım: En az iki klinik atağın yaşanmasıyla veya tek bir MRG taramasında hem yeni hem de eski lezyonların bir arada görülmesiyle kanıtlanır.  

2.2. Hangi Testler Kullanılır?

• Nörolojik Muayene ve Hasta Öyküsü: Tanının ilk ve en önemli adımıdır. Nörolog, hastanın şikayetlerini dinler ve görme, kas gücü, denge gibi sinir sistemi işlevlerini kontrol eder.  
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): En hassas tanı yöntemidir. Beyin ve omurilikteki hasarlı bölgeleri (lezyonları) gösterir. MRG sırasında verilen kontrast madde (gadolinyum), yeni ve aktif iltihaplı bölgelerin daha net görülmesini sağlar.  
• Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) Analizi: Belden iğne ile alınan BOS örneği incelenir. Bu sıvıda, bağışıklık sistemi aktivitesini gösteren oligoklonal bantların varlığı araştırılır ve bu, tanıyı destekleyen güçlü bir kanıt olabilir.  
• Görsel Uyarılmış Potansiyel (VEP) Testi: Beynin görsel sinyallere nasıl tepki verdiğini ölçen ağrısız bir testtir. Bu test, hastada belirti olmasa bile optik sinirdeki hasarı tespit edebilir.  

2.3. MS’i Taklit Eden Diğer Hastalıklar

MS tanısı konulmadan önce, belirtileri ve MRG bulguları MS’e benzeyen tümörler , migren veya yaşlanma gibi diğer hastalıkların olmadığından emin olunmalıdır.  

3. MS Nasıl Tedavi Edilir ve Yönetilir?

MS’in kesin bir tedavisi yoktur, ancak doğru yöntemlerle kontrol altında tutulabilir. Tedavi, üç ana bölümden oluşur: atak tedavisi, hastalığı yavaşlatan koruyucu tedaviler ve belirtilere yönelik tedaviler.  

3.1. Atak Dönemi Tedavileri

MS atağı, belirtilerin aniden ortaya çıktığı ve en az 24 saat sürdüğü bir dönemdir . Atakları tedavi etmek için genellikle yüksek doz kortizon (steroid) kullanılır. Kortizon, iltihabı azaltarak belirtilerin düzelmesine yardımcı olur. Genellikle damar yoluyla uygulanması tercih edilir.  

3.2. Koruyucu Tedaviler (DMT’ler)

Hastalık seyrini değiştirici tedaviler (DMT’ler), MS yönetiminin temelidir. Bu tedaviler, atakları ve yeni lezyon oluşumunu azaltmayı, hastalığın ilerleyişini yavaşlatmayı hedefler. Kendinizi iyi hissetseniz bile, tedaviyi düzenli olarak sürdürmek, gelecekte kalıcı engellilik riskini azaltmak için çok önemlidir .  

• Enjeksiyon Tedavileri: Cilt altına veya kas içine enjeksiyonla uygulanır. Grip benzeri belirtilere ve enjeksiyon yerinde reaksiyonlara neden olabilir .
• Oral Tedaviler: Ağızdan tablet şeklinde alınır. Enjeksiyon istemeyen hastalar için bir alternatiftir . Mide rahatsızlığı ve baş ağrısı gibi yan etkileri olabilir .
• İnfüzyon Tedavileri: Damar yoluyla verilir ve genellikle daha aktif seyreden vakalarda tercih edilir. PPMS’te etkinliği kanıtlanmış tek ilaç Okrelizumab’dır. Bu tedaviler daha etkili olabilir, ancak infeksiyon riskini artırabilir .  

Tedavi seçimi, nörolog ve hasta arasında birlikte verilmelidir. İlaçların potansiyel yan etkileri ve uygulama sıklığı gibi faktörler bu kararda etkilidir .  

3.3. Belirtilere Yönelik Tedaviler

Bu tedaviler hastalığın seyrini değiştirmez, ancak MS’e bağlı belirtileri hafifleterek yaşam kalitesini artırır. Yorgunluk , ağrı, kas sertliği ve spastisite gibi belirtiler için ilaçlar ve egzersizler kullanılır .  

3.4. Yaşam Kalitesini Artırmak

İlaç tedavisinin yanı sıra, fiziksel ve psikolojik destek de çok önemlidir.

• Egzersiz ve Fiziksel Aktivite: Fizyoterapi ve düzenli egzersiz, kas gücünü korur, dengeyi artırır ve yorgunluğu azaltır. Düzenli yürüyüş gibi hafif tempolu egzersizler faydalıdır. Aşırı sıcak ortamlar (sauna, hamam) belirtileri kötüleştirebileceği için dikkatli olunmalıdır.  
• Psikolojik Destek: Depresyon ve bilişsel sorunlar MS’te sık görülür. Bu nedenle psikolojik destek, hastaların ve yakınlarının hastalıkla başa çıkmasına yardımcı olmak için önemlidir.  

4. MS İstatistikleri

MS, dünya genelinde 2.8 ila 3.5 milyon kişiyi etkileyen yaygın bir hastalıktır. Genç erişkinlerde engelliliğin en sık nedenlerinden biridir.  

4.1. Türkiye’de ve Dünyada MS

MS’in görülme sıklığı, ekvatordan uzaklaştıkça artar . Türkiye’de yaklaşık 70 bin ila 80 bin MS hastası olduğu tahmin edilmektedir. Prevalans oranları ise 100.000 kişide 41-61 veya 47.9 civarındadır.  

4.2. Kimler Daha Çok Etkilenir?

MS tanısı genellikle 20 ila 40 yaşları arasında konur. Ortalama başlangıç yaşı 31-33’tür. Kadınlarda erkeklere göre 2 ila 3 kat daha sık görülür. Ancak PPMS tipinde kadın ve erkek hasta sayıları neredeyse eşittir.  

4.3. MS İçin Risk Faktörleri

MS’in kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin birleşimiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir.  

• Genetik Faktörler: MS kalıtsal bir hastalık değildir, ancak ailede MS öyküsü varsa risk artabilir.  
• Çevresel Faktörler: Düşük D vitamini seviyesi , sigara kullanımı ve çocukluk çağı obezitesi MS riskini artırır .

5. Hastalar İçin Destek ve Yaşam Önerileri

MS ile yaşamak, hem fiziksel hem de psikolojik desteği gerektirir.

5.1. Sağlıklı Yaşam ve Egzersiz

Düzenli egzersiz, dengeli beslenme, stresten kaçınma ve yeterli uyku gibi sağlıklı yaşam alışkanlıkları hastalığın yönetiminde önemlidir. Fizyoterapi ve düzenli yürüyüş gibi egzersizler, kas gücünü ve enerjiyi korur.  

5.2. Destek Grupları

MS hastaları ve yakınları için bilgi paylaşımı ve dayanışma çok önemlidir. Türkiye’de,  

Türkiye Multipl Skleroz Derneği gibi çeşitli dernekler, hastalara tıbbi ve psikolojik danışmanlık, grup terapileri ve hukuki destek gibi hizmetler sunmaktadır. Ayrıca Karadeniz, Adana ve İzmir Multipl Skleroz Dernekleri gibi bölgesel dernekler de bulunmaktadır.  

Sonuç

MS, erken tanı ve doğru tedavi ile yönetilebilen bir hastalıktır. McDonald Kriterleri’ne uygun olarak yapılan kapsamlı değerlendirme, doğru tanıyı koymak için şarttır. Son yıllardaki tedavi gelişmelerinin, hastalığın seyrini yavaşlatma ve kalıcı sakatlıkları geciktirme konusunda önemli bir umut kaynağı olduğu düşünülmektedir. Gelecekteki araştırmalar, hastalığın mekanizmasını daha iyi anlamayı ve daha etkili tedaviler geliştirmeyi hedeflemektedir. Unutulmamalıdır ki, MS hastaları ve yakınları için bilgi ve psikolojik destek, hastalıkla başa çıkmada en güçlü araçlardan biridir.